पारिजातले कसरी लेख्नुहुन्थ्यो ?

'दिदीको लेखहरुमा भएका पात्रहरु मलाई प्रय सबै थाहा छ ।' पारिजातकी बहिनी सुकन्याले आफ्नो दिदीको लेखनअनुभव सुनाउँदै भन्नुभयो । उहाँले थप्दै जानुभयो 'दिदीकोमा थुप्रै साथीहरु आएर लेखनबारे छलफल गर्थे म आफ्नो काममा विहान ९ बजे हिँड्थेँ राति ९ बजे फिर्थेँ । तर दिदीले कथा उपन्यास लेख्नलाई छानेको वस्तविक पात्रको कुरा सुत्नेबेला सुनाउनुहुन्थ्यो । त्यसैलाई पत्र बनाउनुहुन्थ्यो । ती वास्तविक पत्रलाई सुहाउँने नाम जुराएपछि सुकन हेर मैले फल्ना नाम जुराएँ' भन्दै सुनाउनुहुन्थ्यो । पात्रको काल्पनिक नाम पनि राम्रोराम्रो जुराउनुहुन्थ्यो ।

पात्रहरुको चरित्रले कृतिलाई जीवन्त बनाउँछ । पारिजातका कृतिहरु सुन्दर हुनुका प्रमुख कारणहमध्ये पात्रहरुको चयन तथा समायोजन पनि हो । पारिजातको निधन भएको १६ वर्ष भइसक्यो । उनका कृतिहरु त्यतिकै रोचक र सान्दर्भिक छन् । नेपाली महिलासाहित्यकारहरुको लाममा पारिजात अहिलेसम्म पनि निकै अगाडि हुनुहुन्छ । यो बीचको खाडल पुर्न नेपाली महिला साहित्यकार मात्र होइन समग्र नेपाली साहित्यमा पनि धेरैले निकै तपस्या गर्नु पर्दछ । आखिर परिजात नै कसरी त्यस्ता आदर्श लेखिका बन्न सफल हुनुभयो सुकन्या पारिवारिक स्मरण यसरी सुनाउनुहुन्छ, 'खोई बुबा पनि यसको लेख्ने कुरा चाही पाइरासी नै हो भन्नुहुन्थ्यो हाम्रो परिवारमा लेखक चाहीँ कोही थिएनन् ।'

पारिजातमा लेखनप्रभाब कसरी पर्यो तँ लेखक तँ डाक्टर तँ वकिल भनेर जन्मजात पाइरासी कसैको हुँदैन । को के बन्ने भन्ने कुरामा वातावरणको प्रमुख भूमिका हुन्छ । सुकन्याले परिवारमा लेखक कोही थिएन भन्नुभए पनि पारिजातको लेखन प्रभाब भने परिवार नै हो । सुकन्याकै अनुसार परिवारमा अध्ययनको राम्रो वातावरण थियो । बुबा केएस वाइवा पनि खुब अध्ययनशील हुनुहुन्थ्यो । बुबाले राम्राराम्रा कथाहरु सुनाउनुहुन्थ्यो । दाजु पि्रयकुमार वाइवा पनि निकै आध्यनशील हुनुहुन्थ्यो । उहाँले बाहिरको पुस्तकहरु ल्याइरहनुहुन्थ्यो । दिदीले यी पुस्तकहरु चोरीचोरी पढ्नुहुन्थ्यो । दिदी सानैदेखि अध्यनशील स्वभाबको हुनुहुन्थ्यो । पाठ्यपुस्तक कम पढ्नुहुन्थ्यो । बाहिरको पुस्तक खोजीखोजी पढ्नुहुन्थ्यो । पुस्तकहरुको बारेमा घरमा कति धेरै छलफल हुन्थ्यो भन्दै सुकन्या सुनाउनुहुन्छ ।

त्यतिबेला दार्जिलिङको टोलटोलमा हाते पत्रिका निस्कन्थ्यो । हातैले राम्रो अक्षेरमा लेखिएको हुन्थ्यो । हाम्रो टोलमा पनि त्यस्तै हाते पुस्तक निकाल्न थालियो । त्यसमा लेखहरु खोज्ने अनि कति त दिदीआफैले पनि लेख्नुहुन्थ्यो । केटाकेटीमा पनि राम्रै लेख्नुहुन्थ्यो । स्कुलमा पनि राम्राराम्रा निबन्ध लेखेको थाहा भएको पारिजातको बल्यकाल सुकन्याले सुनाउनुभयो ।

लेखको निम्ति श्रोतहरु पनि त चाहिन्छ । अध्ययनका साथ घुमफिर पनि त आवश्यक छ पारिजात शारीरिक रुपमा कम्जोर हुनुहुन्थ्यो । विभिन्न ठाउँको बारेमा कसरी लेख्न सक्नुभयो भनेर जिज्ञासा पोख्दा सुकन्याले ुआ …यति घुम्न रुचाउनुहुन्थ्यो स्कुल विदा हुनासाथ रोटी पोलेर थर्मसमा चिया हालेर साथीहरु बटुलेर सुइया पिक्निक गइहाल्नुहुन्थ्योु भन्दै फूलबारी जङ्लजङगल घुमेको कुरा बताउनुभयॊ । पानी परेर उघि्रएको रात मनपराउनुहुन्थ्यो जुन लागेको रात मनपराउनुहुन्थ्यो साँ´ वर्षा क्रृतु मनपराउनुहुन्थ्यो । बाल्यकालको दिदीको सम्झना न्यास्रो पोख्दै सुकन्याले 'सारै रहरी एक्लैएक्लै पनि घरबाट निस्कनुहुन्थ्यो' भन्नुभयो ।
सुकन्याले बाल्यकालमा एक्लै र कतिपय ठाउँहरु साथीसंग पनि मिलेर धेरै ठाउँहरु पारिजातले घुमेको कुरा बतउनुभयो । पारिजातका लागि ती लेखनका श्रोतहरु भयो ।

पारिजातको सुरुका रचनाहरु विचारधाराको हिसाबमा कम्जोर मानिन्छ । पछिसम्म पनि यस्तै विचारधारामा लेख्नुभएको भए विष्णुकुमारी वाइबा न्वरानको नाम पारिजात हुनसक्नुहुन्थेन । लेखनको निम्ति विचार पनि त स्पष्ट हुनुपर्छ । पारिजातले विचार कसरी निर्माण गर्नुभयो होला आध्ययन र असल सङ्गतबाट नै परिजातले आफ्नो कृतिमा निमुखाहरुलाई माया गर्न सिक्नुभएको भन्ने सुकन्याको भनाइ छ । मिर्मल लामा मोहनबिक्रम निनु चापागाई गोविन्द भट्ट लगायत आरु थुप्रैको सङ्गतले उहाँ प्रगतिवादी हुनुभयो । दिदीहरुको राल्फा समुह थियो । दिदीको लागि विचारनिर्माणको थलो यही भयो । निनु चापागाई रायन रामेश माजुल र पारिजात दिदीहरु एकआपसमा अध्ययन छलफल गर्ने गर्नुहुन्थ्यो । उनीहरु कविता लेख्नको लागि बिम्ब र प्रतीक प्रयोग गर्ने होडबाजी नै गर्थे । यही पिरियडदेखि दिदीले बलियो बिचार बनाएर फुत्त प्रगतिबादी धारमा आउनुभयो । यसैले दिदीलाई पारिजात बनायो ।

लेखकहरुको लेख्ने शैली आआफ्नै प्रकारको हुन्छ । कतिपयलाई एकान्त चाहिन्छ परिस्कार गरिरहनुप पर्छ । तर पारिजातलाई एकान्त पनि चाहिन्थेन परिस्कार पनि गरेको थाहा नभएको बताउनुहुन्छ सुकन्या । पारिजातको ख्वारख्वार लेख्ने बाँनी थियो । त्यो कसरी सम्भब भयो ुपहिले दिमागमा कथाको प्लट बनाउँछु सोच्छु अनि ख्वार्र लेख्छु भनेर दिदीले भनेको कुरा सुकन्याले सुनाउनुथयो ।

घुमपिर गर्न औधी मनपराउनुहुने पारिजात आफ्नो रहरलाग्दो उमेरमै 'रिह्युमाटोएड आर्थि्रटिज' नामको हाडजोर्नी रोगका कारण पारिजात थला पर्नुभयो । त्यसपछि पनि उनले हुइल चियरमा बसेर कतिपउ ठाउँ घुम्नुघयो । वौद्धिकवर्गसंग जसरी कुराकानी गर्नुहुन्थ्यो त्यतिकै सर्वसाधारण व्यक्तिहरुसंग पनि कुराकानी गर्ने बाँनी पारिजातमा थियो । ज्यमी किसान तथा गाउँघरबाट आएका मानिसहरुसंग बसेर घन्टौँ दुःखसुखका कुराहरु गर्नुहुन्थ्यो । तीनै व्यक्ति र उनीहरुको दुःखलाई समेटेर पारिजातले कथा बनाएको कुरा सुकन्याले सुनाउनुभयो । उनीबाट पारिजातका रचनामा धारीङतिरका धेरै पात्र भएको कुरा थाहा भयो । 'सिटी हलको बूढो ज्यामी साह्रै दुःख पाएको व्यक्ति हो विचरा ! ती अझै छ होला' पारिजातका कृतिभित्रका पात्रहरुप्रति सहानुभुति देखाउँदै सुकन्याले सुनाउनुभयो ।